20 maart 2025
Zo’n 80 familieleden van bewoners van de Zorggroep – ongeveer 40 op locatie en 40 online – namen deel aan onze informatiebijeenkomst over de Wet zorg en dwang (Wzd). Tijdens de bijeenkomst stonden vrijheid, veiligheid en het vinden van de juiste balans in de zorg voor mensen met dementie centraal.
Marjon van Orsouw, beleidsmedewerker kwaliteit, startte de avond met een interactieve woordwolk, waarin deelnemers associaties met de Wzd deelden zoals ‘vrijheid’, ‘veiligheid’, ‘controle’, ‘betutteling’, ‘opgesloten worden’ en ‘bescherming’. Dit illustreert direct de spanningen die de wet oproept: hoe waarborgen we keuzevrijheid, terwijl we mensen met dementie beschermen tegen ‘ernstig nadeel’?
Samen zoeken naar de juiste weg
Agnes Klok (gz-psycholoog en Wzd-functionaris) zoomde vervolgens in op de wet. De Wzd regelt de rechten van mensen met een verstandelijke beperking of een psychogeriatrische aandoening. Vrijheid en eigen regie zijn altijd het uitgangspunt in de zorg. Iedereen, ook mensen met dementie, moet zoveel mogelijk zelf keuzes kunnen maken. Toch kan het voorkomen dat zorg noodzakelijk is, terwijl de cliënt of zijn vertegenwoordiger het daar niet mee eens is. Dan is er sprake van onvrijwillige zorg, zoals verplichte medicatie, bewegingsbeperkingen of onder dwang douchen.
Onvrijwillige zorg mag alleen als er sprake is van ‘ernstig nadeel’, bijvoorbeeld ernstig gevaar voor de cliënt zelf of zijn omgeving, en als er geen minder ingrijpend alternatief is. Het wordt altijd zorgvuldig afgewogen en zo kort mogelijk toegepast. Wanneer een cliënt wilsonbekwaam is, beslist de wettelijk vertegenwoordiger samen met de zorgverleners. Omdat dit ingrijpende keuzes zijn, worden naasten en een cliëntenvertrouwenspersoon waar mogelijk betrokken. Vrijheid blijft altijd het uitgangspunt, en onvrijwillige zorg mag alleen als het echt niet anders kan.
Rol cliëntenvertrouwenspersoon
Catrineke Hooghiemstra vertelde hierna wat de cliëntenvertrouwenspersoon Wzd voor familie kan betekenen: “Als cliëntenvertrouwenspersoon onvrijwillige zorg sta ik volledig aan de kant van de cliënt en zijn vertegenwoordiger. Ik ben onafhankelijk en werk alleen met hun toestemming. Mijn rol is om te luisteren, te informeren en te ondersteunen, bijvoorbeeld bij vragen over rechten, het stappenplan of een klacht. Ik help u om uw stem te laten horen en erop toe te zien dat verzet serieus wordt genomen en zorg zorgvuldig wordt afgewogen. Iedereen die te maken krijgt met onvrijwillige zorg mag kosteloos en zonder toestemming van de zorgorganisatie contact met mij opnemen.” Helaas was er onvoldoende tijd om de casussen die Catrineke had voorbereid door te spreken, maar die zijn terug te vinden in haar presentatie.
Bekijk ook de complete presentatie van de thema-avond Wzd.
Meer vrijheid, minder gesloten deuren
Marjon van Orsouw deelde het ambitieuze doel van open deuren binnen de dementiezorg: een toekomst waarin vrijheid en regie zoveel mogelijk worden behouden, met ondersteuning van o.a. zorgtechnologie en leefcirkels. Dit gebeurt ondertussen op een aantal locaties bij de Zorggroep, maar we zijn er zeker nog niet. Dat zal in de hopelijke nabije toekomst veranderen: deuren blijven dan alleen gesloten na zorgvuldige afweging voor een individuele bewoner. Dit vraagt wel om een andere kijk op risico’s: in plaats van ze te elimineren, moeten we ze leren accepteren en beheersen. Dat geldt voor zowel familie als voor zorgprofessionals en ja, dat is spannend…
Worstelen met verantwoordelijkheid
Harda Sederel, locatiemanager van de IJsvogel, sloot de avond af. Harda liet zien hoe ingewikkeld het in de praktijk is om een goede balans te vinden tussen vrijheid en veiligheid. Dementiezorg betekent vaak dat mensen van de ene op de andere dag hun vrijheid verliezen, terwijl dat niet altijd nodig is. In sommige landen is het ondenkbaar om mensen met dementie op te sluiten, en door creatief te kijken naar oplossingen kan er veel meer dan we denken. Beperkingen kunnen leiden tot frustratie, apathie, boosheid en lichamelijke achteruitgang bij bewoners, terwijl zorgmedewerkers worstelen met hun verantwoordelijkheid en onzekerheden. Er is een sterke neiging om risico’s volledig te vermijden, maar volgens Harda moeten we leren ze weloverwogen te accepteren. Dit vraagt om een andere mindset: zorgverleners moeten accepteren dat vrijheid soms zwaarder weegt dan veiligheid, en familieleden moeten erop vertrouwen dat hun naaste soms even zoek kan zijn, maar daardoor wel een waardiger leven leidt.
Meer weten over de Wzd? Kijk op
informatiepuntwzd.nl
stemgever.nl
Wet zorg en dwang – Zorggroep Noordwest-Veluwe